صائب تبریزی آنچنان قداستی برای عشق قائل است که آرزومندانش را از مادیات و سرگرمی های جهان برحذر می دارد و معتقد است که غیر از دست شستن از این دنیا راهی برای دستیابی به عشق وجود ندارد
سرویس فرهنگی قزوین خبر؛
مهدی آقاجانی؛اینکه اولین بار در کتاب ادبیات دوران راهنمایی و دبیرستان به نام "صائب" برخوردم یا در کتب غیر درسی، درست یادم نیست اما خوب به خاطر دارم آنچه مرا مجذوب این نام کرد چیزی جز "تک بیت" های نابش نبود. "شاه بیت" های سبک هندی که هرچقدر برای امثال من جذابیت داشت برای برخی دیگر، از جمله طرفداران شعر سپید، بیتی بود مانند ابیات دیگر شعر کهن! گویا تقابل طرفداران و مخالفان سخن صائب در عصر شاعر نیز وجود داشته است. آنجا که می گوید:
هر دلی را سخن ما نپذیرد صائب / سینه ی پاک دهانان صدف گوهر ماست
توصیف ها و تعاریف این چنین در دیوان صائب کم نیست. به طوری که برخی نسبت به این غرور و فخرفروشی واکنش نشان داده اند. اما به اعتقاد نگارنده این اعتماد به نفس در شعر صائب پیش از آنکه تکیه بر منیت داشته باشد، متکی به مضامین نابی است که در دیوان وی به وفور یافت می شود. با این وجود خود صائب معتقد است «مشک آن است که خود ببوید...» آنجا که می گوید:
کار چون گویاست، بی کار است اظهار کمال / کوهکن را ترجمانی چون زبان تیشه نیست
درواقع پیش از آنکه دیگران به سروده ای اقبال نشان دهند این خود شاعر است که می بایست از آن شعر لذت ببرد و به راستی اگر شاعری غرور نداشت، اصلا شعر نمی گفت. چه بسیار شاعرانی که پس از ستاره درخشان ادبیات فارسی یعنی حافظ شعر سروده اند. اگر این تلقی وجود داشت که با وجود شعر حافظ دیگر چه نیازی به سروده های ماست؟ قطعا هیچ شعری بعد از حافظ سروده نمی شد و دنیای ادبیات از سروده های بعضا بی نظیر این شاعران بی بهره می ماند. البته این به معنای آن نیست که تمامی آثار شاعری مانند صائب بدون عیب و ایراد است. همان طور که خودش در جایی به این موضوع اشاره می کند:
راست شو صائب، نخواهی کج اگر آثار خویش / سایه افتد بر زمین کج چون بود دیوار کج
برای آنان که با اشعار صائب مأنوسند وجه اخلاقی و معرفتی این سروده ها کاملا هویداست. اما آنچه که برای مخاطبین جذابیت دارد مخالفت صائب با زهد خشک یا در اصطلاح امروز خشکه مقدسی است. آنجا که در اشعار وی می خوانیم:
به زهد خشک به معراج قرب نتوان رفت / به نردبان سفر آسمان میسر نیست
و یا در جایی دیگر:
از زهد خشک سرکشی نفس شد زیاد / آتش بلند از خس و خاشاک می شود
و یا اینکه:
زهد بی کیفیت این زاهدان خشک را / هیچ برهانی به از خمیازه محراب نیست!
و در غزلی دیگر:
از زاهدان خشک مجو پیچ و تاب عشق / ابروی قبله را خبری از اشاره نیست!
همچنین رگه هایی از طنز را هم می توان در برخی از اشعار او مشاهده نمود. مانند:
غم مرا دگران بیش می خورند از من / همیشه روزی من رزق دیگران باشد!
و یا
دزدی بوسه عجب دزدی خوش عاقبتی ست / که اگر بازستانند دوچندان گردد
و مانند بسیاری از شعرا اگر نگوییم همه آنها، آنچه که بیش از هرچیز مورد احترام صائب است چیزی نیست جز "عشق". آنجا که گفته است:
عقل را از بارگاه عشق بیرون کرده اند / هر فضولی محرم خلوت سرای شاه نیست!
و در جایی دیگر:
خوان سپهر و سفره ی خاک و بساط دهر / پیش از ظهور عشق نمکدان نداشته است!
وی آنچنان قداستی برای عشق قائل است که آرزومندانش را از مادیات و سرگرمی های جهان برحذر می دارد و معتقد است که غیر از دست شستن از این دنیا راهی برای دستیابی به عشق وجود ندارد:
دست از جهان نشسته مکن آرزوی عشق / کاین نیست دامنی که توان بی وضو گرفت
و آلودگی انسان را حجابی می داند که مانع از دیدار معشوق می شود:
نیست از جانب معشوق حجابی صائب / پرده ی دیده ما، دیده ی بی پرده ی ما
و البته مدعی ست هرکسی را یارای ادعای عاشقی نیست:
عشق باری ست که در پله ی برداشتنش / کمر طاقت کوه و کمر مور یکی است
و همان طور که گفته شد کم نیستند تلنگر های اخلاقی صائب که می توانند در زندگی روزمره ما به جای تذکرات تکراری به اطرافیان و البته خودمان مورد استفاده قرار گیرد:
افتادگی چرا نکند کس شعار خویش / زلف از فتادگی به کمر دست یافته است
ز بس که مرده دل افتاده ای نمی بینی / که چهره ی تو ز موی سفید در کفن است
در جوانی توبه کن تا از ندامت برخوری / نیست چون دندان لب خود را گزیدن مشکل است
اما آنچه از نظر گذشت اشاره ای کوتاه به عظمت شاعری است که لحظات دلتنگی امثال نگارنده آکنده از سروده های نغز و دلنشین اوست و گزافه نگفته ایم اگر بگوییم که صائب در میان شعرای فارسی زبان مشابه نداشته و پس از حافظ باعظمت ترین غزل سرای شعر فارسی است. تا چه قبول افتد و چه در نظر آید. به قول صائب:
نامه ما پاره کردن داشت گر خواندن نداشت / قاصدان را یک قلم نومید کردن خوب نیست
انتهای پیام/
ارسال نظرات