مادرانی که باید حمایت شوند

سرویس اجتماعی قزوین خبر، معصومه امینی؛ تغذیه علمی است که در آن مواد غذایی و نحوه ی استفاده ی بدن از این مواد مورد مطالعه قرار می‌گیرد. از منظر علمی، نوع تغذیه تأثیر بسزایی در درمان و پیشگیری از ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها دارد. در هر مرحله از دوران زندگی، انسان‌ها نیازهای تغذیه‌ای ویژه‌ای دارند. به طور مثال نیازهای تغذیه‌ای دوران نوزادی، کودکی، جوانی، بارداری، شیردهی، میانسالی و کهنسالی، به دلیل شرایط فیزیولوژیک خاص هر دوره با یکدیگر متفاوت است.

پنج گروه اصلی در هرم غذایی

پنج گروه اصلی در هرم غذایی که بدن انسان برای سلامتی به همه‌ی آنها نیازمند است عبارتند از: گروه نان، گروه سبزی‌ها، گروه میوه‌ها، گروه گوشت و گروه لبنیات. هر کدام از این گروه‌ها شامل مواد غذایی خاصی هستند که هیچ یک نمی‌توانند جایگزین دیگری شوند. به این معنا که یک فرد برای اینکه سلامت بدن خود را تأمین کند از همه‌ی این گروه‌ها باید به میزان مورد نیاز و در زمان مناسب تغذیه کند. گروه اول یعنی گروه نان و غلات، تأمین کننده‌ی کربوهیدرات، فیبر، ویتامین های خانواده‌ی B و املاحی مانند آهن و پروتئین بدن هستند. گروه سبزی‌ها دارای املاح کلسیم و منیزیم، هم چنین ویتامین C، A و نیز فیبرها هستند. گروه میوه‌ها وظیفه‌ی تأمین فیبر، پتاسیم و ویتامین C و A را بر عهده دارند. گروه گوشت‌ها دارای پروتئین، فسفر، آهن و ویتامین های B₁، B₃، B₆ و B₁₂ هستند. گروه لبنیات نیز کلسیم، پروتئین و ویتامین‌های A، B₂ و B₁₂ را دارا هستند. البته دسته بندی‌های دیگری نیز تحت عناوین دیگر از انواع مواد مورد نیاز بدن وجود دارد که در حالت کلی دربرگیرنده‌ی همین مواد هستند. میزان واحدهای مصرف هر کدام از این گروه‌ها مقادیر خاصی است که این مقادیر در زنان باردار و شیرده به دلیل نیازهای خاص و ویژه‌ای که دارند بیشتر است. همین امر نشانگر اهمیت تغذیه در زنان باردار و شیرده است. زنان باردار و شیردهی که در خانواده‌های نیازمند زندگی می‌کنند و از نظر تغذیه دچار بحران هستند، علاوه بر اینکه خودشان در زمان حال و آینده از منظر سلامتی دچار مشکلات عدیده‌ای می‌گردند، فرزندانی ناسالم را تحویل جامعه می‌دهند که دولت به ناچار باید برای تأمین سلامت آنها هزینه‌های گزافی را متحمل شود. اگر مادر در دوران بارداری از انواع گروه‌های غذایی موجود در هرم غذایی استفاده نکند، جنین به ناچار از ذخایر ریزمغذی‌های موجود در بدن مادر تغذیه کرده و سلامت مادر را به مخاطره می‌اندازد.

دکتر فاطمه محمدبیگی، پزشک متخصص زنان، دبیر بنیاد عفاف و حجاب و فعال اجتماعی و فرهنگی در رابطه با اهمیت تغذیه ی دوران بارداری و شیردهی و نیازهای خاص این دوران می گوید: «در سه ماهه ی نخست بارداری بیشتر ساختار جنین شکل می گیرد و در سه ماهه ی دوم و سوم جسم جنین رشد زیادی پیدا می کند، لذا مادر در این دوران نیاز مبرمی به مواد معدنی و آلی و ویتامین ها دارد. هم چنین از سوی دیگر مادر در دوران بارداری نیاز دارد که موادی مانند آهن، کلسیم و عناصر ضروری مانند اسید فولیک به بدنش برسد. تحقیقات نشان داده کودکانی که مادرشان در دوران بارداری دچار عارضه ی کم خونی بوده و یا کمبود ویتامین داشته، اغلب پس از تولد دچار کمخونی و کمبود ویتامین ها می شوند. ضمن اینکه کمبود موادی مانند آهن می تواند روی IQ کودک نیز تاثیر منفی بگذارد. به این معنا که آزمایش ها نشان داده کمبود هموگلوبین می تواند روی IQ تاثیرگذار باشد و بچه هایی که کمبود آهن دارند، نسبت به بچه هایی که کمبود آهن ندارند درجه ی IQ شان مقدار کمی پایین تر است. از سوی دیگر، بیشتر رشد مغزی کودکان تا پنج سالگی انجام می گردد و اگر کودکی تا 5 سالگی بتواند از سلامت روحی و جسمی خوبی برخوردار باشد و تغذیه ی خوبی داشته باشد، معمولا رشد ثانویه ی وی تا بزرگسالی نیز رشد خوبی خواهد بود. اگر ما بخواهیم در آینده جامعه ی سالمی داشته باشیم باید اکنون پیگیر بحث سوءتغذیه و عقب ماندگی رشد در کودکان باشیم».

سبدغذایی برای مادران باردار و شیرده

با توجه به شعار و باورِ «پیشگیری بهتر از درمان است»، اغلب کشورها در زمینه‌ی حمایت‌های تغذیه‌ای از مادران باردار و شیرده برنامه‌های گوناگونی دارند. کشور ما نیز از این امر مستثنی نیست و در سال 1387 با توجه به رایزنی هایی که وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی وقت با رئیس بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی داشت، مقرر گردید جهت حفظ و ارتقای سلامت مادران باردار و شیرده‌ی نیازمند، بین آنان «سبد کالای غذایی» توزیع گردد. هم چنین با برگزاری دوره‌ها و کلاس‌های آموزش تغذیه‌ای برای این دو گروه هدف، آنان را از دانش و سواد تغذیه بهره مند کنند. اجرای این پروژه بر عهده‌ی بنیاد علوی قرار داده شد. اجرای این پروژه از آبان ماه 1387 در 5 استان به صورت پایلوت تحت عنوان پروژه‌ی ارتقای سلامت آغاز گردید. پروژه‌ی مورد نظر عبارت بود از توزیع سبد کالا به مادران شیرده و باردار نیازمند و برگزاری کلاس‌های آموزشی و ارائه‌ی بروشورها و کتابچه‌های آموزشی در باب اهمیت، نوع و میزان تغذیه در این دوران. استان‌های پایلوت عبارت بودند از استان خوزستان، سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، هرمزگان و کرمان. این استان‌ها، استان‌هایی بودند که از درجه‌ی امنیت غذایی کمتری برخوردار بودند. هدف کلی اجرای این پروژه بهبود وضعیت تغذیه‌ی مادران باردار و شیردهی که دچار سوءتغذیه هستند، بود. از اهداف تخصصی پروژه نیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: بهبود روند افزایش وزن مطلوب در دوران بارداری مادران نیازمند، کاهش شیوع سوءتغذیه در مادران باردار و شیرده نیازمند، ارتقاء آگاهی‌های تغذیه‌ای مادران باردار و شیرده نیازمند، افزایش دریافت انرژی و مواد مغذی در مادران باردار و شیرده نیازمند، پیشگیری از اختلال رشد نوزادان و کودکان مادران تحت پوشش پس از تولد، کاهش شیوع کم خونی در مادران باردار و شیرده نیازمند، افزایش درصد تغذیه‌ی انحصاری با شیر مادر در مادران شیرده.

بانوانی که مورد حمایت قرار گرفتند

سبد کالا به افراد زیر که واجد چنین شرایطی بودند تعلق می گرفت: نیازمندان، ساکنین مناطق محروم روستایی و داشتن حداقل یکی از شرایط زیر به تأیید خانه‌ی بهداشت منطقه که پرونده‌ی مادر در آنجا است؛ bmi کمتر از 5/18، وزن مادر کمتر از 45 کیلوگرم در بدو ورود به خانه‌ی بهداشت، هموگلوبین کمتر از 5/10، دوقلوزایی و بیشتر، وزن‌گیری نامطلوب براساس نمودار وزن.

طبق آمارهای موجود تا پایان سال 1396، این پروژه در 27 استان در کشور اجرا شده است. سبدهای کالا هر دو ماه یک بار بین افراد تحت پوشش توزیع می‌گردد و طبق برآورد هزینه‌ای که در پایان سال 1396 انجام شده است، قیمت تمام شده‌ی هر سبد کالا 1150000 ریال بوده است. مواد غذایی موجود در این سبدهای کالا شامل همه‌ی گروه‌های غذایی مورد نیاز از قبیل برنج، ماکارونی، سویا، مرغ، روغن، گوشت، انواع حبوبات، عسل، خرما، پنیر، گردو، کنسرو تن ماهی و ... است. البته با توجه به این که هر منطقه و استان آداب و فرهنگ غذایی خاص خود را دارد، اقلام موجود در سبد کالای مناطق مختلف ممکن است تا حدودی با یکدیگر متفاوت باشند.

محمدبیگی در رابطه با ضرورت اجرای چنین پروژه هایی در سطح کشور و بالاخص در استان های محروم می گوید: «نیاز است مسئولین پروژه های گوناگون را اولویت بندی کنند و یکسری از پروژه ها را در اولویت قرار دهند. بحث تغذیه ی کودکان و خانم های باردار و شیرده نیز یکی از اولویت های ماست. با توجه به اینکه در حال حاضر متاسفانه بحث گرانی ها و تورم را داریم، به نظر می رسد تامین مایحتاج خانواده های نیازمندی که خانم های باردار و شیرده در آنها هستند، نسبت به قبل اولویت بیشتری پیدا کرده است. خوب است مراکز بهداشت نسبت به شناسایی این افراد اقدام کنند. خصوصا آن دسته از خانواده هایی که نیاز مالی مبرمی دارند و از گروه های فقیر و دهک پایین جامعه هستند، نیاز بیشتری برای کمک رسانی دارند».

قزوین همچنان محروم

استان قزوین از استان هایی است که علیرغم وجود مناطق محروم در روستاها و حاشیه‌ی شهرهای آن، حتی محرومیت در نواحی منفصل شهری مرکز استان مانند چوبیندر، اسماعیل آباد و ناصرآباد و علیرغم گذشت حدود یک دهه از اجرای پروژه ی سلامت در کشور، متأسفانه تاکنون اجرای این پروژه در آن به دلایل گوناگون به تعویق افتاده است؛ به راستی در تمام این سال‌ها چرا مسئولان استان و حتی بانوانی که در امور بانوان استانداری، علوم پزشکی، شهرداری، NGOها و دیگر نهادها مسئولیت داشتند در پیگیری این امر که در ارتباط مستقیم با سلامت مادران است، تا این اندازه تأخیر داشته اند؟ شاید انجام نشدن همین پیگیری‌های مؤثر توسط مسئولان باعث می‌شود که یک عضو شورای شهر موضوع هزینه‌های حمایت از بانوان شیرده و باردار را با موضوع هزینه‌های ساماندهی قبور شهدا بسنجد و به فکر اولویت بندی بین این دو عملکرد کاملاً غیر هم‌سنخ برآید.

گرچه باید اذعان کرد استان قزوین علاوه بر نیازمندی حمایت مادی و معنوی از بانوان باردار و شیرده، از امکانات شهری خاص برای این بانوان نیز محروم است که پرداختن به آن‌ها مجالی مجزا می‌طلبد. اما در حال حاضر ضرورت پاسخگویی مسئولین استان در این امر احساس می‌شود که چرا با وجود اجرای پروژه ی ارتقای سلامت در ۲۷ استان کشور، قزوین از این امر مستثنی شده است و اجرای آن قرار است با چندین سال تأخیر نسبت به بقیه ی استان های کشور انجام گردد و مادرانی که به شدت به این حمایت ها نیاز دارند همچنان در محرومیت به سر ببرند؟!

فاطمه محمدبیگی در رابطه با نیازهای استان قزوین چنین اذعان می کند: «متاسفانه معمولا استان قزوین جزء استان های آخر از لحاظ گرفتن بودجه است، گرفتن بودجه به عهده ی نمایندگان مجلس است، هم چنین طرح هایی که از سوی استان به مجلس یا دولت داده می شود بر عهده ی نمایندگان استان است. لازم است مسئولین ما تلاش مضاعفی جهت جذب بودجه برای استان کنند. باید درصد محرومیت استان ها با ضریب محرومیتشان مشخص باشد. مثلا مراکزی وجود دارند که برای شناسایی مناطق محروم تلاش می کنند. بنده مسئول یک گروه جهادی به نام شهید حجت اسدی هستم که به مناطق محروم می رویم و در آنجا فعالیت های مرتبط با سلامت، اشتغال زایی و عفاف و حجاب را انجام می دهیم. اما این سوال که چرا تاکنون چنین پروژه ای در استان اجرا نشده است را باید از مسئولین بهداشتی استان پرسید».

گزارش از معصومه امینی