قطار توسعه ی ما از وسط مزرعه عبور می کند/ تاکید بیش از حد به آبیاری تحت فشار دلایل اقتصادی و سیاسی دارد نه تخصصی

سرویس اجتماعی قزوین خبر؛ در بخش قبلی مصاحبه از دکتر آراسته شنیدیم که بحران آب در دشت قزوین بسیار جدی است و متاسفانه با افت 30 متری سطح آب های زیرزمینی و کاهش بارش هم روبه رو هستیم؛ به بخش کشاورزی به عنوان پرمصرف ترین بخش پرداختیم و اینکه نگاه ما در این شرایط بحرانی به بخش کشاورزی برای تولید ناخالص ملی، واقع بینانه نیست؛ حالا ادامه این مصاحبه را با هم می خوانیم:

* در بخش صنعتی وضعیت نیروگاه هم همینطور هست؟ یعنی مصرف بی رویه ای دارد؟

نیروگاه هم در مصرف آب پرمصرف هست اما به هر حال می خواهم بگویم شرایط خاص خودش رو هم دارد و در آثار و عوارض اقلیمی هم بسیار موثر است ولی باید گفت که بدون انرژی نمی شود زندگی کرد؛ پس باید بحث نیروگاه را مستقل از صنایع دیگر بررسی کرد و نیروگاه باید به عنوان یک سوال دیگر و موضوع دیگر جداگانه باید مطرح باشد.

بنابراین عرضم این هست که ریل گذاری ما در مسیر توسعه ایراد دارد و الان این قطار توسعه ی ما از وسط مزرعه عبور می کند که این مشکل دارد. شما نگاه که بفرمائید می بینید به هر دلیلی(چه خودخواسته و چه به ما تحمیل شده است) توسعه اشتغال در بخش های دیگر خیلی کم داشته ایم و بعد برای جبران این امر بر روی زمین و خاک فشار آورده ایم و به ملت گفته ایم بروید پشت کوه هم کشاورزی کنید و هم نان خود را دربیاورید! خب، جایی که آب ندارد یعنی ما باید برایش آب تأمین کنیم و سد بزنیم و آب بدهیم یا خودتان چاه بزنید و آب بکشید! زمین های منابع طبیعی را داده ایم تا مردم استفاده کنند! حالا جمعیت افزایش پیدا کرده، منابع آبی کاهش پیدا کرده، مصرف با بالا رفتن سطح رفاه و تغییر ذائغه افزایش پیدا کرده است و همه ی اینها آب می برد!

یعنی تغییر غذا از گیاهی به گوشتی یعنی چند 10 برابر آب بیشتری برای تأمین آن نیاز است و مفاهیم آب مجازی بیشتر دیده می شود. عملاً می شود گفت برنامه ریزی کلان اقتصادی ما در این باره، یک جایش می لنگد و به نظر می رسد سهمی بیش از توان تولید این مملکت، برای بخش کشاورزی قائل شده ایم.

* حالا علاوه بر اینها، خود همین مصرف در بخش کشاورزی هم می شود بهتر از روند موجود بشود؟

بله، می تواند بهتر بشود؛ ما به صورت کاملاً بی رویه در کشاورزی از آب استفاده می کنیم.

* مثلاً در همین قزوین، ‌بیشتر آبیاری به صورت غرقابی است و کمتر جایی هست که مکانیزه آبیاری بشود...

ببینید قبل از توجه به مکانیزاسیون در آبیاری، در بحث کشاورزی ما مفهومی داریم به عنوان «بهره وری آب» که می گید به ازای 1 واحد آب چقدر درآمد و تولید محصول می توانم داشته باشم.

بهره وری ما با دنیا انطباق ندارد و خیلی متفاوت است؛ در سطح دنیا یک کشاورز غذای 3 نفر را می دهد اما در ایران هر 3 کشاورز غذای 1 نفر را می دهند! همین نشان دهنده پایین بودن بهره وری ماست.

مثلاً ما 8 الی 10 هزار متر مکعب در هکتار برای تولید گندم مصرف می کنیم اما بقیه دنیا 4 هزار متر مکعب آب مصرف می کنند یعنی مصرف ما 2 برابر بیشتر است و بعد آنها در واحد سطح گندم بیشتری هم برداشت می کنند! بنابراین شرایط ما خیلی متفاوت هست.

درباره تکنولوژی های آبی که پرسیدید کمک می کند تا این شرایط را بهبود ببخشیم ولی به تنهایی راه حل نیست. برای اینکه بهره وری افزایش پیدا کند خیلی اتفاقات دیگر هم باید صورت بگیرد که اینها فقط در حوزه آب و تکنولوژی آبی نیست. وقتی از بهره وری حرف می زنیم مثلاً استفاده از ماشین آلات کشاورزی هم مطرح هست،‌ یعنی ماشین برداشت گندم ما 30 % گندم را زمین می ریزد، یعنی هرچه در تکنولوژی آبی هم زحمت بکشی باز یک سوم محصولت هدر می رود آن هم به دلیل اتفاقی که اصلاً به بخش آب ربطی ندارد ولی بالاخره آن آب مصرفی هدر رفته است! در انبارداری و به بازار رساندن محصول، حمل و نقل، سردخانه ها،‌اینکه اصلاًچه ارقامی را می کاریم و کی می کاریم و در چه عمقی میکاریم و... یعنی بگوییم علوم بسیاری در کنار این باید بیایند تا بهره وری بهتری اتفاق بیافتد.

نکته دیگر در پرسش شما که امروزه بسیار به آن بها می دهند و من از این موضوع نگرانم، آبیاری تحت فشار است؛‌ کی میگه آبیاری غرقابی ایراد دارد؟! شما نگاه کنید در دنیای پیشرفته که ما وامدار تکنولوژی ای هستیم که از سمت آنها می آید و ما کپی می کنیم و یا وارد می کنیم،‌ آنها چقدر آبیاری تحت فشار دارند؟!

* پس این نگاه به نظر شما اصلاً صحیح نیست؟

اصلاً صحیح نیست و نتیجه هم نداشته است. شما ملاحظه می کنید که اگر بیطرفانه هم بررسی کنیم ما چند 10 هزار هکتار داریم با این شیوه آبیاری می کنیم،‌ بعد چند سال برویم و ببینیم اصلاً‌ چقدر از آنها باقی مانده است؟! و چه اثری گذاشته است؟! به این جمعبندی می رسیم که هم پول را دور ریخته ایم و این عملاً راه حل درستی نیست و چه شده که مطرح شده به نظرم مسایل دیگری خارج از این بحث مطرح بوده که همچنان بر آبیاری تحت فشار پافشاری می کنیم و اصلاً بحث آب و کشاورزی نیست و پشت پرده چیز دیگری است! آبیاری تحت فشار در این مملکت جواب نداده است و همه هم این را می دانند؛ هر کسی که در این داشت راه برود و یک اندازه گیری کند به این جمعبندی می رسد که آبیاری تحت فشار هیچوقت راه حل نبوده است؛ حداقل آن چیزی که انجام شده، راه حل نبوده است. من به عنوان یک هیئت علمی دانشگاه که خودم آبیاری تحت فشار را تدریس می کنم و این کاره هستم، حتماً آبیاری تحت فشار را قبول دارم ولی آن نحوه ی به کار گیری اش در این دشت و در این مملکت با آن تکنولوژی ای که ما استفاده می کنیم، اصلاً اثربخش نبوده که هیچ، اثر منفی هم به جا گذاشته است و هر روز هم می گوییم آبیاری غرقابی چنین و چنان؛ کی گفته که آبیاری سطحی راندمان کمی دارد؟! همین امروز هر جایی که شما دست بگذارید، برویم و تجهیز کنیم و بببینیم که راندمان کاربرد آبیاری سطحی بیشتر از آبیاری تحت فشار هست،‌ اگر نبود برویم و تمام دشت را آبیاری تحت فشار کنیم، ولی اگر بود نمی گویم بریم و جمع بکنیم، ذره ای این جوسازی به نفع آبیاری تحت فشار را کم بکنیم.

* پس به نظر شما، علت این توجه بیش از حد به آبیاری تحت فشار چیست؟

کاملاً به نظر من اقتصادی و سیاسی است، و نگاه یک چیز دیگری است اصلاً در جهت حل مشکل آب کشاورزی نیست.

* اما در همان حوزه ی آبیاری غرقابی الان بحث رسیدن آب به مزرعه هم مطرح هست؛ یعنی چندین ساعت طول می کشد تا آب از موتورپمپ ها به زمین زراعی برسد و مشکل انتقال دارند.

خب،‌توی لوله بریزند و ببرند؛ شما یک پمپ جای دیگری دارید، آب را داخل یک کانال خاکی بریزید و بعد وارد استخر پای مزرعه بکنید و آبیاری بارانی بکنید مگر این مشکل انتقال را حل نمی کند؟ پس مشکل آبیاری نیست، مسئله انتقال آب هست که آن را باید حل کرد.

که در حال حاضر هم جهاد و هم آب منطقه ای،‌ در تلاش هستند که آب را با لوله های کم فشار منتقل کنند؛ حداقل من می دانم که چند 10 کیلومتر انتقال به این شکل، صورت گرفته و مزرعه دار ها هم بسیار راضی هستند؛ چون به هر حال به کشاورز، یک حق آبه ای از دریچه تخصیص داده اند و تا موقعی که آب به مزرعه برسد این آب هدر می رود و این بنده خدا دارد پولش را می دهد و به اسم او هم ثبت شده است اما تمام آب به مزرعه اش نمی رسد ولی الان با لوله های کم فشار این تلفات را از بین برده اند.

* حالا از بحث کشاورزی اگر عبور کنیم، درباره ی استفاده شرب مردم  و استفاده صنعتی فرمودید که همان 10% هزینه ی چند برابری نسبت به بخش کشاورزی دارد؛ راه حل استفاده بهینه در مصرف خانگی و شرب چیست؟ صرفاً همین شعارها و تبلیغات تلویزیونی که سالهاست وجود دارد یا اینکه راه دیگری هم وجود دارد؟

اینکه فقط برای مردم سخنرانی کنیم و روضه بخوانیم و در تلویزیون تبلیغ کنیم که آب را کم مصرف کنید به نظرم راه حل نیست، ما باید تکنولوژی در اختیار مردم قرار بدهیم؛ و برگردیم به صنعت برق نگاه کنیم. سالها گفتیم برق کمتر مصرف کنید اما تا زمانی که گفتیم یک لامپ های کم مصرفی هست و با سوبسید یا ارزان و یا رایگان تحویل می دهیم، تحولی ایجاد نشد؛ به نظرم باید در حوزه آب هم باید اینکار صورت بگیرد. پس ما علاوه بر اطلاعرسانی که البته آنهم باید شفاف باشد یعنی کسی که در دشت قزوین زندگی می کند بداند که تمام آب مصرفی اش از آبهای زیرزمینی تأمین می شود و اصلاً از آبهای سطحی برای شرب استفاده نمی شود و این منابع زیرزمینی هم کم هستند و هم آلوده! اگر به مردم این را بگوییم مردم بهتر مصرف خواهند کرد.

ولی در کنارش باید تکنولوژی را هم بدهیم، یعنی بگوییم که هر کسی شیر معمولی و پیچی خانه ی خود را با شیر اهرمی عوض بکند ما مثلاً تخفیف می دهیم و یا مجانی برایش شیر تأمین می کنیم؛ هر ارگانی، ‌اداره ای، ‌دانشگاهی و ... شیرهایش را برقی یا پدالی بکند،‌مجانی شیرهایش را عوض بکنیم؛ به نظرم راه حلش این هست و ما تکنولوژی جایگزین در اختیار مردم قرار بدهیم نه اینکه بگوییم شیر خانه ها را دور بیاندازید و شیر جدید با هزینه بالا بخرید! فقط نصیحت کردن نباشد و از جیب مردم خرج نکنیم!

در بخش کشاورزی هم همین هست، کشاورز حتماً‌ بی رویه مصرف می کند اما ما برویم و یک مزرعه یا یک روستا را انتخاب بکنیم و به عنوان پایلوت بگوییم شما مزرعه خود را دو قسمت بکنید؛ نصفش را به ما اجاره بدهید و نصف دیگر همان کاری که همیشه می کردید را بکنید و نصف دیگر را ما می گوییم چگونه بکارید و آبیاری بکنید. بیمه هم می کنیم،‌کل محصول هم برای شما اگر توصیه های ما درست و به درد خورد،‌طرف خودش مقایسه می کند و می بیند؛ تازه روستای دیگر هم جلو می آید.

اما تا زمانی که من می گویم این کار را بکن و کشاورز می گوید سالها روش خودم جواب داده و اصلاً به شما هم اعتماد ندارم،‌ حتما عمل نمی کند و متاسفانه همین طور عمده ی توصیه های ما از جیب مردم هست،‌چه در بخش صنعت،‌ چه در بخش شرب و چه بخش کشاورزی.

صنایع ما روی کاغذ و در قانون، ‌همه باید تصفیه خانه داشته باشند؛ سالها این کار را نکرده ایم و امروز می گوییم بیایید این کار را انجام بدهیم خب،‌ بار مالی و فشار زیادی به صنعتکار وارد می شود؛ خب،‌ صنایعی که تازه به آنها مجوز می دهیم در طرح اولیه اش بار مالی و ساخت تصفیه خانه را ببینیم و بگوییم اول باید آن را بسازی وگرنه مجوز نمی دهیم.

* به عنوان سوال آخر در کوتاه مدت،‌میان مدت و بلندمدت در حوزه های مختلف جغرافیایی استان قزوین چه نسخه ای باید بپیچیم و راهکار حل مسایل آبی ما چیست؟

اصلی ترین بحث در کمیت و کیفیت به صورت توامان هست؛ مشکل ما در برخی جاها کیفیت آب هست، یک جایی شور است و یک جاهایی آلوده است؛ تمام شهرک های صنعتی ما اگر تصفیه خانه ندارند باید تصفیه خانه دار بشوند،‌ اگر دارند باید استاندارد و به روز رسانی بشوند؛ هیچ کدام این تصفیه خانه ها برای آلایندگی موجود طراحی نشده اند،‌حتی در سطح کشور!

طراحی تصفیه خانه به این شکل هست،‌ بار آلودگی شهری یک تیپ خاص دارد و آلودگی صنعتی تیپ دیگری دارد؛ اینطوری نیست که الان اتفاق می افتد؛‌ من اگر صنایعی دارم که فلزات سنگین در آب وارد می کنند تصفیه خانه ی دیگری لازم دارم که اگر یک شهرک شیمیایی و دارویی می کند،‌ تصفیه خانه دیگری می خواهد. در حالی که همه ی اینها الان به یک شکل هستند و هیچ کدام اینها مناسب این موضوع نیستند و خروجی های تصفیه خانه های ما مسلماً از کیفیت لازم برخوردار نیست. برای همین هم سازمان حفاظت از محیط زیست اجازه بهره برداری از پساب های تصفیه خانه های صنعتی را برای کشاورزی و توسعه فضای سبز نمی دهد.

* حتی آب تصفیه شده هم ...

حتی تصفیه شده هم آلوده است؛‌یعنی تصفیه خانه کار می کند ولی به میزان کافی آلودگی را کاهش نمی دهد چون متناسب با آلودگی تنظیم نشده است؛ پس بر حسب نیاز باید به روز رسانی کنیم و تصفیه خانه ها را بر اساس نوع آلودگی بسازیم.

مورد بعدی بحث آمایش هست که باید در میان مدت اتفاق بیافتد، من در منطقه خشک و نیمه خشک هستم و دشت قزوین دارد به سمت بیابانی شدن پیش می رود،‌ پس صنایع آب بر در این دشت چه معنایی دارد !؟ بنابراین باید برای آمایش علاوه بر پارامترهای موجود، به آمایش آبی وزن بیشتری بدهیم و به این توجه بیشتری بکنیم. من چه صنایعی این جا داشته باشم،‌ چه خدماتی بدهم،‌ چه محصولی بکارم و...

حتی از این هم بالاتر،‌این دانشگاه ها چه رشته هایی باید داشته باشند و به چه رشته هایی اصلاً‌ نپردازند. اگر قرار است دانشگاه ها هم پاسخگوی نیاز منطقه و نیاز ملی و حتی بین الملی باشند،‌ باید در همان طرح آمایش رشته های دانشگاهی هم دیده بشود و چه چیزی در اولویت بعدی هست.

* خیلی ممنون از وقتی که به ما دادید؛ اگر نکته ای باقی مانده بفرمائید.

واقعیت این هست که شرایطی که وجود دارد در حال حاضر،‌ شرایط مناسبی از نظر عمل کردن هست و شرایط فوق العاده نامناسبی است از نظر آب! هم آب کمی داریم و هم زیاد و بی رویه مصرف می کنیم و هم آلوده شده اند و هم آلوده ترشان می کنیم؛‌ یعنی بدتر از این دیگر وجود ندارد!

ولی شرایط فوق العاده خوب هست، چون همه به این آگاهی رسیده اند. مسئولین می خواهند که درست بکنند،‌مردم نیاز دارند که وضع بهتر شود و دانشگاه ها هم آمادگی دارند که ورود کنند؛ بنابراین بهترین شرایط هست اگر واقعاً بخواهیم کاری انجام بدهیم،‌ الان وقتش هست.

اما اگر قرار است فقط شعار بدهیم که هیچ!

انتهای پیام/